Heeft u zich ooit afgevraagd waarom ‘De sterrennacht’ van Vincent van Gogh zo’n bijzondere energie uitstraalt? Nu geeft de wetenschap antwoord: er zit een natuurkundig geheim verstopt in dit iconische schilderij, dat pas in 2025 echt werd blootgelegd. Een team van atmosferische wetenschappers van TU Delft ontdekte dat Van Gogh’s penseelstreken een verrassende gelijkenis vertonen met de manier waarop luchtstromingen en turbulentie zich in de echte nachtelijke hemel gedragen.
Een blik in het atelier — en in de lucht
Wat het nog opmerkelijker maakt: Van Gogh schilderde ‘De sterrennacht’ in 1889, overdag, en in een atelier zonder uitzicht. Toch zijn zijn draaikolken en beweeglijke lijnen haast een exacte afspiegeling van hoe lucht en sterrenhemel zich echt gedragen volgens hedendaagse inzichten. Eigenlijk was de man zijn tijd dus ruim vooruit — de inzichten in turbulentie zoals wij die nu uit de natuurkunde kennen kwamen pas decennia later.
Onderzoek uit 2025, gepubliceerd in het gerenommeerde tijdschrift Physics of Fluids, laat zien dat Van Gogh zelfs corrigeerde voor onzichtbare luchtbewegingen – turbulentie – in zijn compositie. Ironisch detail: wiskundige George Batchelor ontwikkelde pas in 1959 de basisformule voor het meten van zulke luchtbewegingen.
Penseelstreken met een eigen energie
Hoofdonderzoeker Yongxiang Huang legt uit: “De schaalgrootte van Van Gogh’s penseelstreken blijkt cruciaal. Dankzij digitale superresolutie konden we de typische breedte van zijn verfbewegingen exact vergelijken met wat we verwachten bij turbulente luchtstromingen.” Wat bleek? Zijn expressieve halen passen perfect bij hoe energie zich verspreidt in lucht, zónder dat Van Gogh toegang had tot moderne meetapparatuur of wiskunde.
- Metingen lieten zien dat de patronen in het schilderij overeenkomen met stromingen zoals wij zien tussen bewegende wolken, dwarrelende bladeren of zelfs melk in een cappuccino (Van Gogh zou zich prima thuisvoelen in een hip Amsterdams koffietentje).
- De opvallende lichtpartijen lijken direct verbonden met de energie-‘golven’ die zich in de lucht verspreiden — volgens het bekende Kolmogorov-principe uit 1940.
De magie van 14 wervelingen
Wat het meest bijblijft uit het experiment: onderzoekers telden 14 draaikolkvormen in ‘De sterrennacht’. Elk van die wervelingen blijkt niet alleen een artistiek element, maar geeft precies weer hoe turbulentie in de natuur werkt — iets waar zelfs sommige weerapps van 2025 nog niet altijd raad mee weten. Wie had dat verwacht in een kunstwerk van bijna 140 jaar oud?
Ook kleurenkeuzes waren geen toeval: de verschillende tinten blauw, geel en wit reflecteren de helderheid en energie van beweging. Ja, zelfs op pixelniveau geanalyseerd in het laboratorium!
Intuïtie vóór wetenschap: Van Gogh de visionair
Volgens Huang: “Van Gogh lijkt een diep, bijna aangeboren begrip te hebben gehad van hoe onze atmosfeer werkt. Of hij nu urenlang naar de lucht keek boven de zuidelijke velden, of gewoon zijn gevoel volgde — zijn weergave van turbulentie is adembenemend, zelfs voor moderne maatstaven.”
Wist u dat eerder onderzoek uit 2019 al suggereerde dat Van Gogh ook rekening hield met de turbulentie rondom verre sterren, niet alleen de lucht exact boven zijn hoofd?
Wat betekent dit voor ons beeld van luchtstromingen?
De ontdekking verplicht wetenschappers eigenlijk opnieuw na te denken over hoe we turbulentie — dat grillige, soms onvoorspelbare fenomeen — precies definiëren. Huang: “Misschien wordt het tijd om het begrip turbulentie breder te trekken. Wie weet hebben kunstenaars als Van Gogh ons al lang geleden een voorsprong gegeven.”
Waarom zou u dit delen?
Dus: als u de volgende keer door het Centraal Museum Utrecht dwaalt of zuchtend naar de Hollandse lucht kijkt, probeer eens te letten op de bewegingen, wervelingen en oplichtende kleuren — u ziet misschien wel hetzelfde als Van Gogh. En wie weet, misschien inspireert het u tot iets nieuws, net zoals hem.
