Wat valt nucleaire onderzeeërs aan, geeft licht in het donker en lijkt op “een potlood met tanden”?
Het antwoord? Een haaiensoort die bekendstaat als de cookiecutterhaai — of in het Latijn Isistius brasiliensis. Deze bijzondere vissen kunnen met hun vampiertanden perfect ronde happen uit veel grotere prooien bijten, ongeveer ter grootte van een bitterbal.
Afgelopen week was deze kleine maar beruchte haai ineens het gesprek van de dag in Nederland, nadat een opblaasbare catamaran — onderweg voor een wereldreis — totaal onverwacht werd aangevallen door een groepje van deze lichtgevende roofvissen bij de Australische kust.
De trip werd abrupt afgebroken. Waarom? De cookiecutters zagen de boot blijkbaar voor een smakelijke walvis aan — terwijl hun menu normaliter bestaat uit dolfijnen, tonijn en zelfs witte haaien. Ze zijn niet kieskeurig: wat zacht is, bijten ze.
Volgens marien bioloog prof. Jodie Rummer (James Cook University, Australië) kreeg de wetenschap door dit incident ineens een unieke kans: “Dit zijn echt fascinerende haaien. Ze nemen niet zozeer hun hele prooi mee, maar juist kleine hapjes uit de zijkant. Eigenlijk maken ze alleen een snack van hun slachtoffer.”
Alsof dat nog niet vreemd genoeg is: deze haaien zijn ook bioluminescent – ze geven letterlijk licht in het donker. Wie ooit bij het strand van Scheveningen snachts ging zwemmen, weet hoe spectaculair lichtgevende dieren kunnen zijn — maar een haai die oplicht is toch nét even next level.
Waarom zijn cookiecutters zo ongewoon?
Cookiecutterhaaien worden amper 50 centimeter lang — een stuk kleiner dan de gemiddelde haringkar-haai uit onze kinderdromen. Omdat ze zo schuw zijn en diep in de oceaan leven, worden ze zelden door mensen ontmoet of onderzocht.
Meestal jagen ze diep in zee overdag, en komen ze ‘s nachts richting het oppervlak. Hierdoor brengen ze hun hele leven bijna in het donker door.
Wat eten ze (en wanneer vallen ze aan)?
Cookiecutters staan bekend als parasieten: ze gebruiken hun bizar gevormde, scherpe tanden om zich vast te bijten, maken een draaiende beweging en halen zo een perfect rond hapje uit hun prooi. Denk daarbij aan dolfijnen, tonijnen, walvissen, en soms zelfs hun eigen soortgenoten — alles is eerlijk spel.
Volgens Daryl McPhee (Bond University) lijken ze door hun vorm nog het meest op een potlood voorzien van een indrukwekkend gebit.
Hun eetlust is niet alleen beperkt tot zeedieren. Cookiecutters zijn berucht om het aanvreten van onderzeese kabels én de sonar van nucleaire onderzeeërs, volgens het ReefQuest Centre for Shark Research. In de jaren zeventig moesten zelfs enkele Amerikaanse onderzeeërs voortijdig naar de haven terug — lekkende olie uit hun sonar koepels, dankzij onze hongerige haaien. De Amerikanen vroegen zich serieus af welke mysterieuze vijand hun high-tech materieel saboteerde—nou, dát waren dus gewoon cookiecutters.
Zouden cookiecutterhaaien ook mensen aanvallen?
Heel soms kunnen cookiecutters ook interesse tonen in mensen. Zo werd in 2011 op Hawaï een zwemmende toerist midden in de nacht gebeten. In 2017 vond een vergelijkbaar incident plaats bij Magnetic Island, Australië. Beide slachtoffers kwamen er zonder blijvende schade vanaf.
Eén beet doet natuurlijk al pijn — maar deze haaien trekken vaak in scholen op jacht, dus bij een serieuze aanval hebt u kans op meerdere beten tegelijk.
Waarom werd die catamaran aangevallen?
Volgens prof. Rummer is het eigenlijk logisch: “Ze leven in het donker, hebben slecht zicht, en zien ineens een enorme, zachte, opblaasbare catamaran drijven. ‘Is dat een walvis? Laten we eens proeven.’ Blijkt het rubber te zijn — niet lekker, maar de bijtschade is al aangericht.”
Zo konden een stel kleine cookiecutters dus enorme schade aanrichten aan een boot van negen meter. Deze haaien reizen vaak in groepen — als ze allemaal tegelijkertijd van hetzelfde potentiële maaltijdje willen proeven, loopt de schade snel op.
Cookiecutter in Nederland: Moeten we ons zorgen maken?
Gelukkig komt de Isistius brasiliensis niet voor in de Noordzee. Met andere woorden: met een gerust hart kanoën op het IJsselmeer. Maar wie ooit wil duiken of varen aan de andere kant van de wereld, vooral in Zuidelijke wateren — die heeft er ineens een fascinerend verhaal bij voor in de kroeg.
Kortom: cookiecutterhaaien zijn uniek, verrassend en soms ronduit lastig. Dat ze kunnen oplichten in het donker — alleen dat feit wil je toch meteen delen in de groepsapp?
