Stelt u zich voor: u struint over een antiekmarkt ergens in het noordoosten, en ineens vindt u een bruine zijden jurk uit de 19e eeuw. Klinkt als een scène uit een detective, toch? Dat is exact wat Sara Rivers Cofield in 2013 meemaakte in een vintage-winkel in Maine. Terwijl ze de rok van de jurk bekeek, viel haar iets ongewoons op: een geheime, haast onzichtbare zak in de naad verstopt.
In deze zak vond ze opgevouwen papieren, vol mysterieuze, handgeschreven notities. Maar dit waren geen liefdesbrieven of huishoudlijstjes—de teksten bestonden uit schijnbaar willekeurige woorden. Een regel luidde bijvoorbeeld: “Bismark, omit, leafage, buck, bank.” Het is het soort zin waarbij je je wenkbrauwen automatisch optrekt.
Sara was direct gefascineerd. Ze deelde haar vondst online op fora waar liefhebbers van cryptografie en antiek samenkomen (voor de kenners: vergelijk het met een digitale versie van een goede oude Vrijmarkt in Utrecht, maar dan met puzzels in plaats van snuisterijen). Haar vraag: wie ontrafelt deze geheime boodschappen?
Al snel kwamen de eerste suggesties binnen. Telegrammen, dachten velen, passend bij die tijd — eind 19e eeuw was het versturen van telegrammen de slimste manier om snel informatie over lange afstanden te delen. Toch bleef de betekenis van de woorden nog jarenlang een raadsel.
Voor cryptogramliefhebbers wereldwijd kreeg dit mysterie een bijna mythische status. Zoals de Amerikaanse weerorganisatie NOAA mooi samenvatte: “Het zijdenjurk-cryptogram gold als een van de 50 meest onoplosbare codes ter wereld.” Het duurde dan ook nog tien jaar voordat eindelijk duidelijk werd wat er stond.
De doorbraak kwam van Wayne Chan, een onderzoeker uit Canada. Voor hem geen sudoku op zondagochtend — Wayne kraakt graag echte codes. Hij herkende iets in de woordkeus: deze woorden leken sprekend op de codewoorden die het Amerikaanse leger gebruikte om het weer te rapporteren.
Even terug naar de tijd van de stoomtrein en de eerste telegraafdraden. Dit was namelijk het moment waarop meteorologen – toen nog mannen met veel hoeden – codes gebruikten om waarnemingen razendsnel landelijk uit te wisselen. Wayne vond zelfs de originele weercodeboeken terug uit 1892 in het digitale archief van de NOAA in de VS. U merkt: zelfs voor een Tilburgse archiefnerd klinkt dit als een jackpot.
De codeboeken maakten alles duidelijk. In de tekstregels stonden namen van weerstations, tijdstippen, temperaturen en wind – allemaal geheimtaal die via de telegraaf werd verstuurd vanuit stations in de VS en Canada. Het zinnetje “Bismark, omit, leafage, buck, bank” bijvoorbeeld?
- BISMARK: Stationnaam: Bismarck, Dakota Territory (nu in North Dakota)
- OMIT: Luchttemperatuur 13°C; luchtdruk 1020,1 hPa (de telegramstijl hield alleen het decimalen, tenzij er een extreme waarde was); hier kwam de echte waarde uit op 1020,8 hPa
- LEAFAGE: Dauwpunt 0°C; waarnemingstijd 22.00 uur
- BUCK: Weer: helder; neerslag: geen; windrichting: noord
- BANK: Windsnelheid: 19 km/u; zonsondergang: helder
Nog bijzonderder: Wayne kon het exacte moment traceren waarop deze metingen zijn gedaan—27 mei 1888. Flinke kans dat het weer in Groningen die dag een stuk minder spannend was.
En de mysterieuze vrouw die deze gecodeerde briefjes maakte, en de jurk droeg? Niemand weet het zeker. Zelfs een spoor naar een kantoor van de Signal Service in Washington leverde niets op. Voor nu blijft zij de onbekende heldin van deze kleine weerpuzzel—een verhaal om aan uw volgende borreltafel te vertellen. Of, vooruit, om te bewaren voor een regenachtige dag wanneer u uw eigen kasten uitmest – wie weet wat er nog verborgen ligt?
